Khi xã hội ngày càng phát triển, việc quảng cáo trên mạng xã hội được phổ biến rộng rãi. Từ đó, có một “nghề” được nổi lên - nghề Food Reviewer, nghề đánh giá ẩm thực. Họ được biết đến là những người chuyên đánh giá và chấm điểm các nhà hàng, quán ăn qua các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok, Youtube, Instagram,... Những người làm nội dung review ẩm thực đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc quảng bá hoặc phản ánh chất lượng dịch vụ của các nhà hàng, quán ăn.

Tuy nhiên, việc xuất hiện quá nhiều Food reviewer dẫn đến nhiều Food reviewer bất chấp mà đưa ra những đánh giá thiếu tính trung thực. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thực khách mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến các nhà hàng, quán ăn bị “chơi xỏ”, khiến cho mối quan hệ giữa chủ quán và food reviewer không mất suôn sẻ. Đỉnh điểm, một thời đã có nhiều quán ăn làm hẳn bảng hiệu với nội dung kèm hình ảnh của những food reviewer này từ chối tiếp đón họ, khiến dư luận xôn xao, gây ra nhiều tranh cãi về vấn đề pháp lý và quyền riêng tư.

Vậy hành vi này sẽ bị xử lý như thế nào theo pháp luật Việt Nam?

Cơ sở pháp lý được áp dụng:

• Bộ luật Dân sự năm 2015;
• Bộ luật Hình sự năm 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2017);
• Luật An ninh mạng năm 2018;
• Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023;
• Nghị định 15/2020/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin và giao dịch điện tử (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 14/2022/NĐ-CP);
• Nghị định 144/2021/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ; phòng, chống bạo lực gia đình.

1. Vi phạm quyền hình ảnh và bảo vệ thông tin cá nhân

Theo quy định tại Điều 32 Bộ luật Dân sự năm 2015, quyền của cá nhân đối với hình ảnh được pháp luật bảo vệ, cụ thể:

“Điều 32. Quyền của cá nhân đối với hình ảnh

1. Cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình.

Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý.

Việc sử dụng hình ảnh của người khác vì mục đích thương mại thì phải trả thù lao cho người có hình ảnh, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.

2. Việc sử dụng hình ảnh trong trường hợp sau đây không cần có sự đồng ý của người có hình ảnh hoặc người đại diện theo pháp luật của họ:

a) Hình ảnh được sử dụng vì lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích công cộng;

b) Hình ảnh được sử dụng từ các hoạt động công cộng, bao gồm hội nghị, hội thảo, hoạt động thi đấu thể thao, biểu diễn nghệ thuật và hoạt động công cộng khác mà không làm tổn hại đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của người có hình ảnh.

3. Việc sử dụng hình ảnh mà vi phạm quy định tại Điều này thì người có hình ảnh có quyền yêu cầu Tòa án ra quyết định buộc người vi phạm, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan phải thu hồi, tiêu hủy, chấm dứt việc sử dụng hình ảnh, bồi thường thiệt hại và áp dụng các biện pháp xử lý khác theo quy định của pháp luật.”

Theo đó, việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được sự đồng ý của người đó, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Nếu ai đó sử dụng hình ảnh của một cá nhân mà không được sự đồng ý của họ, thì có thể bị coi là vi phạm quyền hình ảnh, và người bị vi phạm có quyền yêu cầu Tòa án ra quyết định chủ thể vi phạm và chủ thể có liên quan phải thu hồi, tiêu hủy, chấm dứt việc sử dụng hình ảnh, bồi thường thiệt hại và áp dụng các biện pháp xử lý khác theo quy định của pháp luật.

Tương tự, Luật An ninh mạng năm 2018 và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 cũng quy định rõ việc bảo vệ thông tin cá nhân. Cụ thể, việc thu thập, lưu trữ và sử dụng thông tin cá nhân phải có sự đồng ý của chủ thể thông tin. Treo hình ảnh và thông tin cá nhân của food reviewer tại nơi công cộng, mà cụ thể ở đây là nhà hàng, quán ăn, mà không có sự đồng ý rõ ràng, là hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền riêng tư và bảo mật thông tin cá nhân của họ.

2. Hành vi bôi nhọ danh dự, nhân phẩm

Bên cạnh vấn đề về quyền hình ảnh và thông tin cá nhân, hành động treo ảnh và thông tin của food reviewer tại các hàng quán ăn có thể bị coi là hành vi xâm phạm danh dự, nhân phẩm của người đó. Điều 34 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rằng, danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ, cụ thể:

“Điều 34. Quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín

1. Danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ.

2. Cá nhân có quyền yêu cầu Tòa án bác bỏ thông tin làm ảnh hưởng xấu đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của mình.

Việc bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín có thể được thực hiện sau khi cá nhân chết theo yêu cầu của vợ, chồng hoặc con thành niên; trường hợp không có những người này thì theo yêu cầu của cha, mẹ của người đã chết, trừ trường hợp luật liên quan có quy định khác.

3. Thông tin ảnh hưởng xấu đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân được đăng tải trên phương tiện thông tin đại chúng nào thì phải được gỡ bỏ, cải chính bằng chính phương tiện thông tin đại chúng đó. Nếu thông tin này được cơ quan, tổ chức, cá nhân cất giữ thì phải được hủy bỏ.

4. Trường hợp không xác định được người đã đưa tin ảnh hưởng xấu đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của mình thì người bị đưa tin có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố thông tin đó là không đúng.

5. Cá nhân bị thông tin làm ảnh hưởng xấu đến danh dự, nhân phẩm, uy tín thì ngoài quyền yêu cầu bác bỏ thông tin đó còn có quyền yêu cầu người đưa ra thông tin xin lỗi, cải chính công khai và bồi thường thiệt hại.”

Nếu việc treo ảnh và thông tin kèm theo những nội dung xúc phạm, làm ảnh hưởng đến danh dự của food reviewer, người vi phạm có thể phải gỡ bỏ, hủy bỏ, xin lỗi, cải chính công khai đồng thời phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại về cả vật chất lẫn tinh thần.

3. Xử phạt hành chính và hình sự

Về xử lý vi phạm hành chính, theo điểm a khoản 2 Điều 80 Nghị định 15/2020/NĐ-CP quy định:

“Điều 80. Vi phạm quy định về cung cấp, sử dụng trái phép thông tin trên mạng

1. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối hành vi bẻ khóa, trộm cắp, sử dụng mật khẩu, khóa mật mã và thông tin của tổ chức, cá nhân khác trên môi trường mạng.

2. Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:

a) Truy cập trái phép vào mạng hoặc thiết bị số của người khác để chiếm quyền điều khiển thiết bị số hoặc thay đổi, xóa bỏ thông tin lưu trữ trên thiết bị số hoặc thay đổi tham số cài đặt thiết bị số hoặc thu thập thông tin của người khác;

b) Xâm nhập, sửa đổi, xóa bỏ nội dung thông tin của tổ chức, cá nhân khác trên môi trường mạng;

c) Cản trở hoạt động cung cấp dịch vụ của hệ thống thông tin;

d) Ngăn chặn việc truy nhập đến thông tin của tổ chức, cá nhân khác trên môi trường mạng, trừ trường hợp pháp luật cho phép;

đ) Làm mất an toàn, bí mật thông tin của tổ chức, cá nhân khác được trao đổi, truyền đưa, lưu trữ trên môi trường mạng.

3. Hình thức xử phạt bổ sung:

Trục xuất khỏi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đối với người nước ngoài có hành vi vi phạm quy định tại các khoản 1 và 2 Điều này.”

Theo đó, hành vi thu thập, sử dụng thông tin cá nhân trái phép có thể bị xử phạt hành chính lên đến 50 triệu đồng. Đối với chủ thể thực hiện hành vi vi phạm trên người nước ngoài thì sẽ bị áp dụng hình thức xử phạt bổ sung là trục xuất khỏi Việt Nam.

Ngoài ra, theo điểm a khoản 3 Điều 7 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, việc xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác có thể bị xử phạt hành chính lên đến 3.000.000 đồng đối với cá nhân và 6.000.000 đồng đối với tổ chức, đồng thời buộc chủ thể vi phạm cải chính thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn và buộc xin lỗi công khai đối với hành vi vi phạm quy định.

Trong trường hợp hành vi treo ảnh và thông tin cá nhân của food reviewer gây hậu quả nghiêm trọng, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự Tội làm nhục người khác theo Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), cụ thể:

“Điều 155. Tội làm nhục người khác

1. Người nào xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự của người khác, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:

a) Phạm tội 02 lần trở lên;

b) Đối với 02 người trở lên;

c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;

d) Đối với người đang thi hành công vụ;

đ) Đối với người dạy dỗ, nuôi dưỡng, chăm sóc, chữa bệnh cho mình;

e) Sử dụng mạng máy tính hoặc mạng viễn thông, phương tiện điện tử để phạm tội;

g) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm:

a) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

b) Làm nạn nhân tự sát.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

 Theo đó, người có hành vi xúc phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người khác có thể bị phạt tiền lên đến tối đa 30 triệu đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm. Thậm chí, nếu hành vi vi phạm gây ra nặng hơn thì có thể bị phạt tù lên đến 02 năm.

4. Quyền của food reviewer

Nếu food reviewer bị treo hình ảnh và thông tin cá nhân mà chưa được sự đồng ý, họ có quyền yêu cầu người vi phạm gỡ bỏ ngay lập tức hình ảnh và thông tin đó. Đồng thời, những chủ thể này có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại nếu hành vi này gây ra tổn hại về danh dự, uy tín hoặc ảnh hưởng đến hoạt động nghề nghiệp của họ. Trong trường hợp cần thiết, food reviewer có thể khởi kiện ra tòa án để yêu cầu giải quyết và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

Kết luận

Việc treo hình ảnh và thông tin cá nhân của food reviewer mà chưa được sự đồng ý là hành vi vi phạm pháp luật, xâm phạm quyền hình ảnh, thông tin cá nhân và danh dự của họ. Hành động này có thể dẫn đến nhiều hậu quả pháp lý, từ việc bị xử phạt hành chính cho đến trách nhiệm hình sự. Các chủ nhà hàng, quán ăn nên tìm hiểu kỹ các quy định pháp luật trước khi có những hành vi vi phạm quyền riêng tư của người khác, đồng thời tôn trọng quyền tự do ngôn luận của các food reviewer trong môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng.