Trong cuộc sống hằng ngày, đôi khi chúng ta sẽ rơi vào những tình huống nguy hiểm đe dọa đến sức khỏe, tính mạng của bản thân do hành vi bạo lực của người khác gây nên. Khi ấy, việc tự vệ để chống lại sự tấn công hiện hữu, để bảo vệ sức khỏe, tính mạng của mình là điều tất yếu. Vậy tự vệ như thế nào để được xem là chính đáng, hợp pháp? Có trường hợp nào tự vệ chính đáng nhưng vẫn đi tù hay không? Hãy cùng Luật Thịnh Hải tìm hiểu vấn đề này nhé!

• Trước hết, ta cần hiểu rõ tự vệ chính đáng hay phòng vệ chính đáng (hiểu theo pháp lý) nghĩa là gì. Theo quy định tại khoản 1 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015:

“Điều 22. Phòng vệ chính đáng

1. Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.

Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm”.

• Như vậy, có thể hiểu, phòng vệ chính đáng là hành vi của một người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích hợp pháp của mình, của người khác hoặc của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức khi có người thực hiện hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên, tức là nguy hiểm đang xảy ra, đang hiện hữu và việc thực hiện hành vi chống trả lại là cấp thiết. Để một người thực hiện hành vi phòng vệ chính đáng cần có các điều kiện sau: (1) Sự xâm phạm quyền hoặc lợi ích chính đáng phải đang hiện hữu một cách khách quan (không do người thực hiện hành vi phòng vệ chính đáng chủ quan nghĩ rằng bản thân hoặc người khác đang bị xâm phạm quyền hoặc lợi ích nói trên); (2) Sự xâm phạm này dẫn đến hành vi chống trả là điều cần thiết, cấp thiết; (3) Thực hiện hành vi chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.

Ví dụ: Khi đi học về, A đã bị một nhóm thanh niên khác vây đánh mình, khi đó A đã tự vệ bằng cách đánh lại nhóm thanh niên này để bỏ chạy. Hậu quả là các thanh niên trong nhóm này bị thương. Tuy A có hành vi đánh các thanh niên gây thương tích nhưng đây được coi là phòng vệ chính đáng và không bị coi là tội phạm.

• Tuy phòng vệ chính đáng là một hành vi cần thiết phải thực hiện khi gặp nguy hiểm, nhưng bên cạnh đó vẫn có một số hành vi phòng vệ lại được xem là vi phạm pháp luật và có thể phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự như bị phạt tù. Theo quy định tại khoản 2 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015:

“Điều 22. Phòng vệ chính đáng

(…)

2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.

Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này”.

• Như vậy, khi chống trả lại người đang có hành vi xâm phạm quyền và lợi ích của mình hoặc người khác rõ ràng quá mức cần thiết, có sự chênh lệch về tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm phạm thì được xem là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Lúc này, người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định.

Ví dụ: Khi đi học về, A đã bị một nhóm thanh niên khác vây đánh mình, khi đó A đã tự vệ bằng cách dùng cây sắt bên đường đánh lại nhóm thanh niên này đến khi đám thanh niên bỏ chạy. Hậu quả là các thanh niên trong nhóm này bị thương. Tuy A có hành vi đánh các thanh niên do bị chặn đánh trước và cho rằng đây là hành vi phòng vệ chính đáng, nhưng việc A dùng cây sắt để chống lại nhóm thanh niên đến khi cả nhóm tháo chạy cho thấy rõ ràng đây là quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại. Do đó, A lúc này đã có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng và phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật.

• Có thể thấy, ranh giới giữa hành vi phòng vệ chính đáng và vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là khá mong manh, khi vượt quá giới hạn cho phép thì tự vệ cũng có thể phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Do đó, chúng ta ngoài việc tự vệ để bảo vệ chính mình còn phải tỉnh táo để không trở thành người xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của người khác. Khi tự vệ, không nên vì quá kích động mà gây những hậu quả khôn lường, cần hiểu và tuân thủ theo các quy định pháp luật.